Portret duszy i epoki – Robert Le Vrac de Tournières między barokiem a rokokiem

Robert Le Vrac de Tournières – mistrz portretu na styku klasycyzmu, baroku i rokoka

Robert Le Vrac de Tournières (1667–1752) należy do grona malarzy francuskich, którzy odegrali istotną, choć często niedocenianą rolę w historii malarstwa portretowego we Francji. Jego twórczość rozpięta jest pomiędzy końcem baroku a początkiem rokoka, będąc zarazem jednym z najlepszych przykładów wpływu sztuki holenderskiej na malarstwo francuskie XVIII wieku. Artysta zyskał uznanie zarówno za życia, jak i współcześnie, ze względu na subtelną technikę i niezwykłą zdolność oddania psychologii portretowanych postaci.

Dzieciństwo, młodość i formacja artystyczna

Robert Le Vrac de Tournières urodził się 17 czerwca 1667 roku w miejscowości Ifs, w pobliżu Caen, w Normandii. Dzięki artystycznym tradycjom rodzinnym – jego ojciec był rytownikiem – młody Robert od wczesnych lat miał kontakt ze sztuką. Jako pasierb matki François Lemoyne’a, późniejszego wybitnego malarza historycznego, Tournières miał także styczność z innymi uzdolnionymi twórcami epoki.

Początki jego kariery związane były z nauką u mało znanego, przeciętnego malarza, którego jednak szybko przerósł. Następnie studiował u Lucasa Delahaye, a później u znakomitych mistrzów: Bona Boullogne’a – reprezentanta klasycznego baroku – oraz Hyacinthe’a Rigauda, słynnego portrecisty Ludwika XIV.

Podwójna recepcja do Akademii Królewskiej

Niezwykłym osiągnięciem Tournièresa było dwukrotne przyjęcie do prestiżowej Académie royale de peinture et de sculpture. Za pierwszym razem, w 1702 roku, uznano go za wybitnego portrecistę dzięki przedstawieniom Pierre’a Mosnier i Michela Corneille’a. Druga recepcja miała miejsce w 1716 roku w kategorii malarza historycznego. Uznanie przyniosło mu wówczas dzieło „L’Invention du dessin” („Wynalezienie rysunku”), ukazujące postać Dibutade rysującej cień swojego ukochanego przy świetle świecy – scena, której klimat przywołuje stylistykę holenderskiego malarza Godfrieda Schalckena, od którego Tournières zapożyczył efekt atmosferycznego, intymnego oświetlenia.

Tournières jako portrecista elit i mieszczan

W ciągu swojej długiej kariery Robert Le Vrac de Tournières stworzył ponad dwieście portretów, z czego wiele zachowało się w kolekcjach muzealnych oraz prywatnych. Malarz przedstawiał zarówno osobistości ze świata polityki i arystokracji, takie jak książęta, ministrowie i kanclerze, jak i osoby spoza elit: kupców, naukowców, artystów, a także mieszczan. Przykładem jego demokratyzującego podejścia do portretu jest chociażby portret rzemieślnika złotniczego Nicolasa de Launay i jego rodziny.

Tym, co wyróżnia jego portrety, była nie tylko dbałość o kolorystykę i układ kompozycyjny, ale także umiejętny dobór pozy oraz wyrazistość rysów twarzy. Uważa się go za znakomitego fizjonomistę, który potrafił uchwycić nie tylko wygląd, ale i charakter portretowanej osoby. Choć nie dorównywał Rangą Hyacinthe’owi Rigaudowi czy Nicolasowi de Largillière’owi, zajmuje zaszczytne miejsce w historii francuskiej sztuki portretowej.

Inspiracje holenderskie i wpływ malarstwa północnego

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech dzieł Tournièresa jest widoczne w nich oddziaływanie szkoły holenderskiej. Uważnie studiował prace Schalkena i Gerarda Dou – mistrzów intymnej sceny rodzajowej i „sztuki świecy” – których technika światłocienia oraz skupienie na detalu wywarły ogromny wpływ na jego kompozycje. To właśnie dzięki tym inspiracjom udało mu się przeszczepić na grunt francuski nowy typ portretu: bardziej prywatnego, kameralnego i psychologicznego, stojącego w opozycji do pompatycznych, dystansujących portretów dworskich ze szkoły Hyacinthe’a Rigauda.

Styl i estetyka: między barokiem a rokokiem

Dzieła Tournièresa łączą w sobie cechy kilku stylów. Z jednej strony widać w nich jeszcze echo klasycyzującego baroku – w precyzji wykonania czy monumentalizmie niektórych przedstawień historycznych – ale z drugiej strony jego lżejsza paleta i miękka linia zapowiadają estetykę rokoka. Przykładami tego są sekwencje obrazów alegorycznych takich jak „Allégorie de l’été” i „Allégorie de l’automne”, gdzie ukazane są figury w miękkim świetle, z dekoracyjnym tłem i pastelową kolorystyką.

W jego twórczości zauważalny jest także rozwój tematyki rodzajowej, której najwybitniejszym przykładem jest „Déjeuner au jambon” („Śniadanie z szynką”), przechowywane w Muzeum Lambinet w Wersalu. Obraz ten ukazuje życie codzienne w eleganckim, ale nie sformalizowanym układzie, co wpisuje się w zainteresowanie prywatnością i naturalnością, charakteryzujące sztukę rokoka.

Znaczenie dydaktyczne i działalność akademicka

Tournières pełnił funkcje akademickie w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych – w 1725 został mianowany zastępcą profesora, a w 1737 awansowany na profesora pomocniczego. Prowadził zajęcia, wystawiał na paryskich Salonach (m.in. w latach 1704, 1737, 1741–1743 i 1745–1748) i sam miał uczniów, w tym syna malarza Huliota, Romagnesiego oraz François Lemoyne’a. Spory z kolegami z Akademii doprowadziły jednak do jego wycofania się z życia artystycznego – w 1750 r. powrócił do rodzinnego Caen i zakończył działalność twórczą.

Dzieła w kolekcjach publicznych – dziedzictwo malarskie

Dzięki bogatej spuściźnie Tournièresa jego obrazy można podziwiać w licznych muzeach Francji, m.in. w Musée des Beaux-Arts w Caen, Nantes, Rouen, Dijon, Marsylii i Rennes, a także w wersalskim Musée national du château. Wśród najbardziej znanych płócien wymienić można: portret Pierre’a Mosnier (Wersal), „Moïse sauvé des eaux” (Caen), „Portret Voltaire’a” (Rouen), czy „Portret rodziny Maupertuis” (Nantes).

Jego twórczość jest dziś ważnym źródłem dla historyków sztuki badających ewolucję francuskiego portretu. Uznanie zyskał nie tylko jako artysta, ale także jako ogniwo w łańcuchu pokoleń twórców, będąc przedstawicielem epoki przemian, łącząc tradycję ze zmianą i dążeniem do intymności i naturalności w sztuce portretowej.

Robert Le Vrac de Tournières pozostaje więc postacią, której dorobek jest wart głębszego poznania – zarówno przez miłośników historii sztuki, jak i każdego, kto ceni subtelny wyraz emocji i człowieczeństwa zaklęty w obrazie.

artyści francuscy XVIII wieku, portret barokowy, malarstwo akademickie